Een gebied gevallen dankzij de hulp van Mr.

Een gebied gevallen dankzij de hulp van Mr.

Een onderzoek naar de wenselijkheid van de Herstructurerings Wet Varkenshouderij.

F. MalleeStudente aan de Hogeschool voor Economische StudiesMER-afdelingRotterdam, december 1998In opdracht van de sectie Nederlands VoorwoordVoor het vak Nederlands moeten alle derdejaars MER-studenten van de Hogeschool voor Economische Studies te Rotterdam een rapport schrijven. De lijst met onderwerpen waaruit gekozen kon worden was mijns inziens helaas veel te beperkt. Na lang wikken en wegen besloot ik te kiezen voor de richting milieurecht en dan met name voor het onderwerp herstructurering varkenshouderij. Mijn oog is op dit gebied gevallen dankzij de hulp van Mr.

Ing. J.P. van Damme, die werkzaam is bij de Stichting Adviesbureau Onroerende Zaken te Rotterdam. Daar ik mij nog niet eerder verdiept had in zulk een onderwerp was enige studie vooraf noodzakelijk. Uiteindelijk ben ik er toch in geslaagd dit rapport te uwer beoordeling te schrijven.

Tot slot wil ik nog mijn ouders bedanken die mij begiftigd hebben met het talent deze toch zeer zware studie met redelijk succes te volgen.InhoudsopgaveInleiding41. Problemen tijdens de oude wetgeving51.1 Markt- en concurrentiekracht51.2 Diergezondheid en welzijn61.3 Milieu en ruimte62.

Herstructurerings Wet Varkenshouderij72.1Doel van de Herstructurerings Wet Varkenshouderij72.2 Inhoud van de Herstructurerings Wet Varkenshouderij72.3 Gevolgen van de herstructurering voor de ondernemer93 Varkensbedrijf van de toekomst104 Evaluatie van de Herstructurerings Wet Varkenshouderij124.1 Nadelen124.2 Voordelen135.

Conclusie14Samenvatting15Notenlijst16Literatuurlijst17Bijlage18InleidingDe varkenssector in Nederland is een sociaal-economisch belangrijke sector met een flinke bijdrage aan werkgelegenheid en inkomen. Met name in Zuid – en Oost Nederland is een aantal streken, gelegen op weinig vruchtbare zandgrond, mede door de varkenshouderij tot economische en maatschappelijke bloei gekomen. De sector wordt echter geconfronteerd met een groot aantal problemen, zoals bijvoorbeeld de varkenspestcrises. Al enkele jaren geleden is de kwetsbaarheid van de Nederlandse varkenssector onderkend. Vandaar dat minister J.

J. van Aartsen er alles aan deed de Herstructurerings Wet Varkenshouderij (HWV) te ratificeren.In dit rapport onderzoek ik de wenselijkheid van de HWV. De probleemstelling die in dit rapport centraal staat is: Is de Herstructurerings Wet Varkenshouderij noodzakelijk ?De doelstelling die hieruit volgt is dat ik in mijn rapport onomstotelijk zal vaststellen of de HWV noodzakelijk is.De door mij gebruikte literatuur is beperkt gebleven tot het tijdschrift Boerderij en de homepage van het Ministerie van Landbouw en Visserij. Dit komt, omdat de wet vrij recent is en er nog niet zoveel over gepubliceerd is.Dit rapport bestaat uit 5 hoofdstukken waarin de HWV systematisch besproken en geanalyseerd zal worden.

In hoofdstuk 1 bespreek ik de problemen ten tijde van de oude wetgeving. Vervolgens ga ik wat dieper in op de inhoud van de HWV en wat de herstructurering voor gevolgen heeft voor de individuele ondernemer. In hoofstuk 3 wordt het varkensbedrijf van de toekomst besproken.

Dit is een ideaalbeeld, waartoe de overheid door middel van de HWV een eerste aanzet toe probeert te geven. Daarna behandel ik een aantal voor- en nadelen van en kritiekpunten op de HWV. In hoofdstuk vijf zal ik de probleemstelling beantwoorden.1.

Problemen tijdens de oude wetgevingIn dit hoofdstuk zullen de probleemgebieden onder de verouderde wet varkenshouderij besproken worden. De problemen voor de varkenshouderij liggen op het gebied van markt- en concurrentiekracht, bij diergezondheid en welzijn en bij milieu en ruimte.1.1 Markt- en concurrentiekrachtEen verbrokkelde ketenstructuur, een beperkt kwaliteitsaanbod, het ontbreken van een afdoende welzijns- en diergezondheidsaanpak en wijzigende voorkeuren van de consumenten stellen nieuwe eisen aan de varkenssector. Daarnaast stellen consument en samenleving steeds hogere eisen aan de produkten en produktiewijzen.

De wensen van de markt veranderen snel: steeds hogere kwaliteit, variatie in produkten en minimumeisen op het gebied van welzijn, milieu en diergezondheid. Een voorbeeld is de wens van grote Engelse supermarkten, de grootste afnemer van Nederlandse bacon, alleen nog maar bacon te kopen van varkens die in groepshuisvesting worden gehouden.De Nederlandse varkensector heeft zich de afgelopen jaren te veel gericht op kostprijsverlaging en schaalvergroting, en te weinig op verder verwerking en waardetoevoeging. Daardoor is er nog te weinig sprake van marktgerichtheid en aandacht voor consumenteisen. Dat klemt te meer omdat internationaal de sector door voortgaande liberalisering steeds meer te maken krijgt met concurrentie uit andere landen.

En tegen deze concurrentie is de Nederlandse varkenssector nog lang niet opgewassen. De slachterijen en vleesverwerkende industrie zijn de voor de hand liggende sturende kracht van een vraag-gestuurde varkensketen. Het is in principe hun taak de primaire (fok) sector te stimuleren op een andere werkwijze over te gaan. In dit verband geldt hetzelfde voor handel en transport. Van handelaars en transporteurs wordt dus ook een verder kwaliteitsverbetering verwacht.

Alle schakels in de keten zullen moeten samenwerken. (Aartsen, 1998)1.2Diergezondheid en welzijnDe huidige produktiewijze heeft tevens grote gevolgen voor het welzijn van de dieren. De wijze waarop het varken in de intensieve varkenshouderij dreigt te verworden tot een produktiefabriek stuit in toenemende mate op grote ethische bezwaren. Vooral waar het gaat om de huisvesting, de verzorging en het transport van de dieren zijn er uiterst schrijnende gevallen bekend. Helaas gaat het dan niet om incidenten. Ook neemt internationaal gezien de discussie over het lange afstandstransport van levende dieren in Europa aan kracht toe.

Bovendien leidt de huidige clustering van bedrijven er toe dat de sector erg kwetsbaar is voor uitbraken zoals die eerder van de varkenspestcrises. (Aartsen, 1998)1.3 Milieu en ruimteDe intensieve varkenshouderij zit ruimtelijk volledig in de klem. In Oost-Brabant, Noord-Limburg en delen van Oost-Nederland heeft de ruimtelijke concentratie onacceptabele gevolgen voor de diergezondheid, het milieu alsook voor de woonomgeving, de natuur en het landschap.

Door de varkenspest is gebleken wat de extreme concentratie voor gevolgen kan hebben: de varkenspest kon zich gemakkelijk en snel verspreiden zonder dat daar iets aan te doen was. De huidige ruimtelijke structuur, met name in de concentratiegebieden waar de varkensstallen “kop aan staart” staan, betekent ook een directe aanslag op de kwaliteit van natuur en landschap in deze gebieden. De belasting van het milieu door mest en ammoniak uit de intensieve varkenshouderij staat als een paal boven water.

Het mestoverschot is schrijnend te noemen. (Aartsen, 1998)2. Herstructurerings Wet VarkenshouderijDe overheid ondersteunt de sector om zich te ontwikkelen tot een economisch gezonde en duurzaam werkende sector en stelt het kader vast waarbinnen de sector zich kan ontwikkelen.

In dit hoofdstuk wordt begonnen met een korte bespreking van het doel van de wet, vervolgens wordt aangegeven wat de herstructurering nu precies inhoudt. Tot slot gaat dit rapport in op de consequenties die de herstructuringswet voor de ondernemende agrarir met zich meebrengt.2.1 Het doel van de Herstructurerings Wet VarkenshouderijDe kwetsbaarheid van de varkenssector is gebleken door de varkenspestcrises. Deze crises hadden niet alleen gevolgen voor de sector zelf, maar had ook financiele consequenties voor de samenleving.

Daarom acht de overheid het noodzakelijk de HWV door te voeren. Het doel van deze wet is om:”een duurzaam, economisch perspectief voor een kwetsbaar gebleken sector te scheppen;een bedrijfsvoering te verwezenlijken die aan noodzakelijke standaarden van dierenwelzijn en veterinaire betrouwbaarheid voldoet;de overbelasting van het fysieke en natuurlijk milieu terug te dringen;en verder afwenteling van de financiele risico’s op de gemeenschap te voorkomen.” (Aartsen, 1998)2.2 De inhoud van de Herstructurering Wet VarkenshouderijDe HWV richt zich in principe op het verbeteren van twee gebieden, te weten dierwelzijn en milieu.

Varkenshouders krijgen onder bepaalde voorwaarden ‘varkensrechten’. De hoeveelhied varkensrechten hangt af van het aantal varkens dat in 1996 werd gehouden. In het algemeen komen de varkesrechten in omvang overeen met 90% van het aantal varkens.

Wil een varkenshouder zijn produktiecapaciteit volledig benutten dan dienen er dus varkensrechten aangekocht te worden. In 2000 zal er nog een korting van 5% volgen. Het basisjaar 1996 is het absoluut plafond voor het aantal varkens in Nederland. Dit is om de ammoniakuitstoot te beperken. Bovendien moet de inidividuele ondernemer een varkensheffing betalen op basis van het aantal aan hem toegekende varkensrechten. Deze heffing is bedoeld om overheidsmaatregelen ter bestrijding van dierziekten te kunnen financieren. (Aartsen, 1998)Ook op ruimtelijk vlak zal er het een en ander veranderen na invoering van HWV.

Zoals al eerder genoemd in paragraaf 1.3 zorgt de hedendaagse concentratie van varkenshouderijen voor nogal wat problemen. De HWV beoogt clusters met varkensvrije zones te creeren zodat in de toekomst de sector als geheel niet meer zo kwetsbaar is voor bijvoorbeeld een uitbraak van de varkenspestcrisis.

Deze maatregel heeft betrekking op de gehele varkenshouderij in Oost- en Zuid-Nederland en leidt tot een ingrijpende ruilverkaveling. Het is de bedoeling dat er binnen tien jaar clusters komen van circa 1 miljoen varkensplaatsen. Daarom heen komen varkensvrije zones van tenminste 1 kilometer, die zoveel mogelijk bestaan uit bos en natuurgebieden. Bedrijven die zich in de varkensveije zone bevinden zullen moeten verdwijnen. De bedrijven kunnen verhuizen naar gebieden waar wel varkens zijn toegestaan.

Dat kan in een ‘varkensarm’ gebied zijn of in de clusters die de HWV vormt. (Bodde, 1998, p.6-7)Op het gebied van dierwelzijn zullen er ook een aantal maatregelen ingevoerd worden. De varkenshouderij krijgt een overgangstermijn (zij bijlage 2) waarna zijn accommodatie aan de nieuwe eisen moet voldoen. Wanneer een varkenshouder echter besluit uit te breiden dan moet meteen zijn hele bedrijf voldoen aan de nieuwe eisen. Het gewijzigde Varkensbesluit brengt een aantal veranderingen met zich mee.

1. De varkens moeten in stabiele groepen worden gehouden. Dit betekent dat er geen nieuwe biggen aan de groep mogen worden toegevoegd. 2.

De varkenshouders zijn verplicht gespeende biggen en vleesvarkens meer ruimte te geven1. Voor een tabel hiervan zie bijlage 1.3. Bij mechanische ventilatie dient de varkenshouder een alarminstallatie te plaatsen die in werking treedt als het ventilatiesysteem uitvalt.4. Na 1 januari 2002 mag in geen enkel hok meer een volledig-roostervloer liggen.

5. De huidige boxen die een varkenshouder in zijn stal heeft, moeten voldoen aan een standlengte van minimaal twee meter. 6.

Het aanbinden van zeugen mag na 1 januari 2002 niet meer voorkomen in de varkenshouderij. Dit is om verwondingen te voorkomen.7.

Het kraamopfokhok moet voorzien zijn van strooisel als de vloer dicht is.8. Het moet in de stal tussen 9.00 en 17.00 uur zo licht zijn dat op dierhoogte kleuren te onderscheiden zijn.9. Zieke en gewonde dieren moeten in een ziekenboeg opgevangen worden, die voorzien is van van droog, comfortabel strooisel.

10. De varkenshouder dient aan alle varkens afleidingsmateriaal te geven, zoals stro, een ketting of een band. (Elst-Wahle, 1998, p. 13-14)2.

3. Gevolgen van de herstructurering voor de ondernemerDe gevolgen voor de kleine ondernemer zijn schrijnend te noemen. De Herstructurerings Wet Varkenshouderij leidt tot een verdere schaalvergroting. Doordat de bedrijven gekort zijn, zullen zij nieuwe varkensrechten aan moeten schaffen om rendabel te kunnen blijven. Deze varkensrechten zijn niet de goedkoopste. Bovendien moeten de bedrijven die varkensrechten aankopen direct voldoen aan de nieuwe welzijnseisen. De bedrijven moeten extra investeringen doen om rendabel te kunnen blijven.

Juist voor de kleine bedrijven zijn deze investeringen niet op te brengen. De HWV stimuleert verdere schaalvergroting en kostprijsverlaging. Bovendien zorgt de korting van 10% ervoor dat de varkenshouder minder inkomsten krijgt.

Om deze daling te compenseren zal het bedrijf moeten uitbreiden en daar is dus geen geld voor. De kleinere varkenshouder zit dus in een neerwaartse spiraal. Door het instellen van zogenaamde ‘varkensclusters’ zullen er varkensbedriijven moeten verhuizen en ook deze kosten zijn niet te overzien. “De ruilverkaveling gaat langs de boeren heen. De overheid behoudt alle zeggenschap in deze”. (Bodde, 1998, p.

9)3. Varkensbedrijf van de toekomstHieronder wordt een beeld geschetst van het bedrijf van de toekomst. De overheid ziet de herstructurerings wet als een eerste aanzet in deze richting.Het varkensbedrijf van de toekomst past in het idee van een gesloten bedrijf en maakt zo deel uit van een gesloten ketensysteem. Een systeem dat er op gericht is om zo snel mogelijk een 100% gecontroleerd en gecertificeerd kwaliteitsproduktie van vlees te krijgen. Het varkensbedrijf van de toekomst is een bedrijf dat milieuverantwoord produceert en voldoet aan de gestelde uitstooteisen voor ammoniak. De huisvesting van groepen vleesvarkens is er aanzienlijk ruimer zodat binnen de hokken het liggen, mesten en eten ongestoord kan plaatsvinden n er extra opvangcapaciteit voor calamiteiten (bijvoorbeeld de varkenspest) beschikbaar is.

Om agressief gedrag te voorkomen worden de varkens in stabiele groepen gehouden. En om het welzijn te verbeteren zijn roostervloeren aangelegd en zijn de zeugen aangebonden. Het transport van de varkens, zowel de aan- als afvoer vindt plaats door transporteurs die hiervoor erkend zijn. Bij de erkenning van de expediteurs worden eisen gesteld aan (verbeterde) laad- en losvoorzieningen en wijze van vervoeren, naast opleidingseisen voor de transporteurs. Als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen hoeven de dieren over minder lange afstanden te worden vervoerd, of alleen tegen hele hoge kosten. Binnenlandse transporten worden binnen n dag afgehandeld.De eisen ten aanzien van hygine op het bedrijf zijn aangescherpt.

Hierbij kan men denken aan het schone weg – vuile weg principe. Verder is er apart aan- en aflevervoorziening aanwezig om de kans op besmetting met dierziekten te verkleinen. Ook in de andere schakels van de keten zijn de minimumeisen verscherpt.

Zo beschikken de exportverzamelplaatsen en slachterijen van de toekomst over een reinigings- en ontsmettingsplaats, die ook bij vorst bruikbaar is. Op exportverzamelplaatsen zijn de werkwijze en het beladen zodanig geregeld dat ongewenste diercontacten tussen groepen van dieren van verschillende herkomst worden voorkomen. (Aartsen, 1998)4.Evaluatie van de Herstructurerings Wet Varkenshouderij In dit hoofdstuk zullen de voor- en nadelen van de HWV besproken worden. De nadelen besproken in paragraaf 2.3 zullen slechts genoemd worden.

4.1. NadelenIn hoofdstuk twee zijn al een aaantal nadelen voor de individuele ondernemer aan de orde geweest. Zo zullen er veel kleinere bedrijven over de kop gaan die de investeringen niet kunnen opbrengen.

De HWV zorgt dus alleen maar voor verdere schaalvergroting.De Herstructurerings Wet Varkenshouderij is in zijn huidige vorm vrij vaag. De wet zit vol grijze gebieden. Veel termen worden niet goed uitgelegd en het hoe van de HWV wordt soms in het midden gelaten. Hiet ligt een taak voor de rechter.

Ook de varkenshouder ziet door de bomen het bos niet meer; zoveel verschillende overgangstermijnen en uizonderingen zijn er. (Welink, 1998, p. 4-5)Bovendien heeft de Raad van State recent geadviseerd tal van wetsartikelen in te trekken of te herschrijven. Keer op keer stelt de Raad van State vast dat de memorie van toelichting op het wetsontwerp niet duidelijk maakt dat de maatregelen echt noodzakelijk zijn en niet anders kunnen.

De HWV biedt geen inzicht in de noodzaak, doeltreffendheid en proportionaliteit. Daardoor is een adquate afweging van de baten van de reconstructie tegen de maatschappelijke lasten niet mogelijk. De Raad van State had nog een aantal belangrijke kritiekpunten, die hierna besproken zullen worden. Ten eerste zijn de stank en ammoniak beter aan te pakken met de bestaande wetgeving. Daarnaast hebben de clusters en varkensvrije zones weinig nut voor ziektebestrijding.

Vaccinatie is effectiever en simpeler. Als laatste heeft de Raad van State ook kritiek op de rechtsbescherming van boeren en burgers. (Dokter, 1998, p.

6) 4.2VoordelenDe HWV verbetert het dierwelzijn aanzienlijk. Voor de varkens is de HWV een uitkomst. (Elst-Wahle, 1998, p. 14)Ook het milieu gaat erop vooruit; door de korting van 10% zal er minder ammoniak worden uitgestoten.

5. ConclusieIn dit hoofdstuk zal er een evaluatie volgen, waarna de wenselijkheid van de HWV zal worden vastgeteld.Uit hoofdstuk vier valt geen andere conclusie te trekken dan dat de WHV in zijn huidige vorm niet wenselijk is. Er kleven simpelweg te veel nadelen voor de ondernemer aan. Daarnaast staat de doeltreffendheid van de wet niet vast.

Voor het dierwelzijn is de herstructurering echter wel een zegen. Dit alles neemt niet weg dat de varkenssector als zodanig wel aan een grondige renovatie toe is; de huidige wantoestanden mogen simpelweg niet langer voortduren. De vraag is alleen in welke vorm.

SamenvattingDe varkenssector kampt met een aantal grote problemen. Deze problemen liggen op het gebied van de markt- en concurrentiekracht, bij diergezondheid en welzijn en bij milieu en ruimte.Om deze wantoestanden aan te pakken heeft politiek Den Haag de HWV in het leven geroepen. Deze wet zou de opossing moeten zijn voor vele problemen.

Nu is het zo dat de herstructurering de problemen van de varkens wel oplost; er worden allemaal eisen gesteld waaraan hun huisvesting moet gaan voldoen. Alleen creert deze wet wel een hoop kopzorgen voor de varkenshouder. Deze weet niet meer waar hij aan toe is. Ook de Raad van State plaats nogal wat kanttekeningen bij de wet, vooral het idee van de clusters en varkensvrije zones moet het ontgelden.Al met al veroorzaakt de Herstructurerings Wet Varkenshouderij meer problemen dan zij meent op te lossen.De moraal van het verhaal is dat de varkenssector in Nederland zeker wel toe is aan enige vorm van reorganisatie, alleen de HWV is niet de meest geschikte. Notenlijst1.

Binnen n week na spenen mag de varkenshouder de gespeende biggen nog n keer mengen en in meerdere tomen bij elkaar brengen. De eis van stabiele groepen geldt voor gespeende biggen, vleesvarkens, opfokbeertjes en opfokzeugjes en dus niet voor de zeugen in groepen. (Elst-Wahle, 1998, p.

12)LiteratuurlijstBodde, R.1998 ‘Reconstructie dendert door varkensland’In: Boerderij, jrg. 83, nr. 48 (augustus 1998), p. 6-9Dokter, H.1998 ‘Raad van State haalt clusters onderuit’In: Boerderij, jrg. 83, nr. 49 (september 1998), p. 6-7Elst-Wahle, L.1998 ‘Huisvesting moet voldoen aan nieuwe normen’In: Boerderij/Varkenshouderij, jrg. 83, nr. 17 (augustus 1998), p. 12-14Welink, M.1998 ‘Varkensbesluit laat veel te raden’ In: Boerderij/Varkenshouderij, jrg. 83, nr. 17 (augustus 1998), p. 4-7Aartsen, van J.1998 ‘Herstructurering varkenshouderij’In: http://www.minlnv.nlBijlageVereiste oppervlakte van hok en dichte vloerendiergewicht (kg)totaal netto hok-oppervlak dichtof categorieoppervlakte vloer19941997/9819941997/98gespeende biggen0,30,4nvtnvttot 300,30,40,120,1230-500,50,60,20,250-850,60,80,250,2585-1100,710,30,3>11011,30,40,4zeug of gelt in groepnvt2,25nvt1,3beer 18 maanden66nvt2/3 hokoppervlakbeer in dekruimte77nvt2/3 hokoppervlak